Ülkemizde, herkesin toplumsal yaşama katılabilmesi amacıyla kentsel yaşam alanlarının erişilebilirliğini sağlanmasına yönelik önemli yasal düzenlemeler yapılmıştır.1997 yılında yapılan ve ilk yasal düzenleme olan 3194 sayılı İmar Kanunu’na ‘’Fiziksel çevrenin engelliler için ulaşılabilir ve yaşanabilir kılınması için, imar planları ile kentsel, sosyal, teknik altyapı alanlarında Türk Standartları Enstitüsü’nün ilgili standartlarına uyulması zorunludur.’’ Hükmünün eklenmesi ile Planlı Alanlar Tip İmar yönetmeliği, Plansız Alanlar İmar Yönetmeliği, Plan Yapımına Ait Esaslara Dair Yönetmelik, Gecekondu Kanunu Uygulama Yönetmeliği, Otopark Yönetmeliği ve Sığınaklarla ilgili Ek yönetmelikte çeşitli değişiklikler yapılmıştır.

Bu mevzuat düzenlemelerine göre yeni yapılaşan ve tadilatı yapılan açık alanlar ve binalarda Türk Standartları Enstitüsü’nün ilgili standartlarına göre engelliler için erişilebilirlik önlemlerinin alınması/alınmış olması, yerel yönetimler ve ilgili kamu kurumları için bir yükümlülüktür.

Ülkemizde engellilik alanı ile ilgili önemli düzenlemelerin yapıldığı ve erişilebilirlikle ilgili yaptırımlar içeren mevzuat düzenlemesi 7 Temmuz 2005 tarihli 5378 sayılı Engelliler Hakkında Kanun’dur. Kanun’un 7. Maddesinde ‘’ Yapılı çevrede engellilerin erişebilirliğini sağlamak için planlama, tasarım, imalat, ruhsatlandırma ve denetleme süreçlerinde erişilebilirlik standartlarına uygunluk sağlanır.’’ Hükmü yer almaktadır.

Kanun’un geçici 2nci maddesinde ise kamu kurum ve kuruluşlarında açık sorumluluklar getirilmiştir. Bu maddede; ‘’ Kamu kurum ve kuruluşlarına ait mevcut resmi yapılar, mevcut yol, kaldırım, yaya geçitleri, açık ve yeşil alanlar, sosyal ve kültürel altyapı alanları, gerçek ve tüzel kişiler tarafından yapılmış umuma açık hizmet veren her türlü yapılar bu Kanunun yürürlüğe girdiği tarihten itibaren sekiz yıl içinde engellilerin erişebilirliğine uygun duruma getirilir.’’ Hükmü ile ilgili tüm taraflara yükümlülükler getirilmiştir.

Uluslar arası bir mevzuat düzenlemesi olan ve ülkemizde de yasal statüsü bulunan Birleşmiş Milletler Engellilerin Haklarına İlişkin Sözleşme’de ise başlangıç bölümünde,3 üncü maddede ve 9 uncu maddede ‘’Erişebilirlik’’ konusu kapsamlı olarak düzenlenmiştir.

ASANSÖRLERİN ERİŞEBİLİRLİĞİNE İLİŞKİN MEVZUAT

Erişilebilir binalar tasarlanırken, kot farklarının aşılmasında öncelikle mimari çözümlerin sağlanması temel ilke olmalıdır. Rampa, kot farklarının aşılmasında temel bir mimari öğedir. Ancak katlar arası erişimde asansör engelliler ve hareket kısıtlılığı bulunan kişiler için vazgeçilmez diğer bir yapı unsurudur. Gerek bahçe kotundan zemin kota erişimde rampa yapılmasının mümkün olmadığı durumlarda, gerekse asansörü olmayan ve sonradan yapılması gereken birden fazla katlı binalarda öncelikle asansör düzenlemesi, kaldırma ve iletme platformlarının teknik özelliklerinden kaynaklanan kullanım zorlukları hesaba katılarak son çare olarak çözüme dâhil edilmesi gerekmektedir. Bu sıralamanın göz önünde bulundurulup bulundurulmadığı, ülkemizde yürütülen erişilebilirlik izleme ve denetleme komisyonları tarafından incelenmektedir.

İmar Mevzuatında Asansörlerin Erişilebilirliği

İmar Mevzuatı kapsamında kentsel yaşam alanlarının planlanması, inşası, ruhsatlandırılması ve denetlenmesi ile ilgili ilkelerin büyük bölümünü belirleyen Planlı Alanlar İmar Yönetmeliği, 3 Temmuz 2017 tarihinde eski Planlı Alanlar Tip İmar Yönetmeliğinin revize edilmiş haliyle yayımlanmıştır. Yönetmelik 1 Ekim 2017 tarihinde yürürlüğe girmiştir.

Yönetmeliğin ‘’ Bina girişleri ve rampaları’’ başlıklı 30uncu maddesinde ‘’(9) Binalarda ve girişlerinde engellilerin erişimine yönelik TS 9111 Standardına uyulması zorunludur’’ ibaresi ile tüm bina bölümlerinin erişilebilir olması için standarda uygunluğun sağlanması istenmektedir.

Yönetmelikte ayrıca üç farklı bölümde asansörlerin/kaldırma ve iletme platformlarının erişilebilirliğine yönelik düzenlemeler bulunmaktadır.

Asansörler başlıklı 34üncü maddede, asansörlerde erişilebilirlikle ilgili alınması gerekli önlemler belirtilmiştir;

Konutlar için asansör yapılma zorunluluğunun belirlendiği kat adedine ilişkin birinci fıkrada, kat adedi 4 ve daha fazla olan binalarda asansör yapılması zorunlu tutulurken, daha az katlı yapılarda da asansör yapılarda da asansör yapılabileceği belirtilmektedir. Dördüncü fıkrada ise kamu kullanımına açık binalar için asansör yapılma şartları şu hükümle belirlenmiştir; ‘’ Kullanılabilir katlar alanı tek katlı olan binalar hariç 800 m²’den veya kat adedi birden fazla olan umumi binalarda en az bir adet asansör yapılması zorunludur. Ayrıca, kat alanı 800 m²’den ve kat adedi 3’ten fazla olan umumi binalarda ikinci fıkrada belirtilen asgari ölçülere uygun ve en az 2 adet olmak üzere binanın tipi, kullanım yoğunluğu ve ihtiyaçlarına göre belirlenecek sayıda asansör yapılması zorunludur..’’

Asansör kabini ve diğer bazı ölçülere ilişkin düzenlemelerin yer aldığı ikinci fıkraya göre tek asansörlü binalarda; asansör kabininin 1.20 m (dar kenarı) x 1.50 m olması ( ve alanı en az 1.80 m²); kapı net geçiş genişliğinin ise en az 0.9 m olması gerekmektedir. Asansör kapısının açıldığı sahanlıkların genişliğinin, asansör kapısı sürgülü ise en az 1.20 m, asansör kapısı dışa açılan kapı ise en az 1.50 m olması, birden fazla asansör bulunan binalarda, asansör sayısının yarısı kadar asansörün fıkrada belirtilen ölçülerde yapılmasının şart olduğu belirtilmektedir.

Sekizinci fıkrada, asansörlerin bodrum katlar dahil tüm katlara hizmet vermesi zorunluluğu yer almaktadır.

Yönetmeliğin ‘’ Bahçe mesafeleri’’ başlıklı 23 üncü maddesinde bina cephesine asansör yapılmasına ilişkin düzenleme yer almaktadır

Söz konusu maddenin yedini fıkrasında ‘’ Mevzuat değişikliği veya yapıdaki kat veya alan artışları nedeniyle asansör yapılması zorunlu hale gelen mevcut yapılara ilişkin ilave veya tadilatlarla asansör tesis edilememesi halinde, engellilerin de erişiminin sağlanabilmesi için ön, yan ve arka bahçe mesafeleri içinde parsel sınırına en az 1.50 metre mesafe bırakılmak kaydıyla asgari ölçülerde panoramik asansör veya katın yüksekliğinin uygun olması halinde 634 sayılı kanun uyarınca muvafakat alınarak mekanik kaldırma ve iletme platformu yapılabilir’’ ibaresi yer almaktadır.

Yönetmeliğin ‘’Bina girişleri ve rampaları’’ başlıklı 30 uncu maddesinde; ‘’(11) Bina girişlerinde engellilere yönelik ön bahçede parsel sınırına kadar giriş rampası veya merdivene bitişik dar kenarı en az 0.90 metre ve alan en az 1.20 m² engelli asansörü yeri ya da mekanik kaldırma iletme platformu yapılır. Aile ve Sosyal Güvenlik Bakanlığının görüşü alınmak suretiyle engellilerin kullanımı için farklı uygulama yapılabilir’’ ibaresi yer almaktadır. Bu ibare, özellikle yeni inşa edilen binalar için uygulanması gereken yine aynı maddedeki ‘’(9) Binalarda ve girişlerinde engellilerin erişimine yönelik TS 9111 Standardına uyulması zorunludur.’’ İbaresi, standardın özünde bina girişlerinde kot farkının yeniden düzenlemeye ihtiyaç bulunan bir hüküm içermektedir.

Asansör/Kaldırma ve iletme platformlarına yönelik denetim ilkeleri oluşturulurken erişebilirlik açısından asansörlere ilişkin standartlar baz alınmıştır. Bu standartlar;

• TS EN 81-70 ‘’ Asansörler - Yapım ve montaj için güvenlik kuralları – Yolcu ve yük asansörleri için özel uygulamalar- Bölüm 70: Engelliler dâhil yolcu asansörleri için erişilebilirlik’’
• TS EN 81-40 ‘’ Asansörler- Yapım ve montaj için güvenlik kuralları- Yolcu ve yük asansörleri için uygulamalar- Bölüm 40: Hareket engelli yolcular için yürüyen merdivenler ve eğimli kaldırma platformları’’
• TS EN 81-40 ‘’ Asansörler- yapım ve montaj için güvenlik kuralları – insan ve yük taşıması için özel asansörler- Bölüm 41: hareket engelli insanların kullanımı için dikey kaldırma platformları’’
• TS ISO 9386-1 ‘’ Hareket engelliler için güç tahrikli kaldırma platformları -  Emniyet, boyutlar ve işlevsel çalışma ile ilgili kurallar- Bölüm 1: Düşey kaldırma platformları’’ ve
• TS ISO 9386-2 ‘’ Hareket engelliler için güç tahrikli kaldırma platformları’’  - Emniyet, boyutlar ve işlevsel çalışma ile ilgili kurallar- Bölüm 2: Oturan kullanıcılar ve tekerlekli sandalye kullanıcıları için eğik bir düzlemde hareket eden güç tahrikli merdiven tipi asansör’’

Yazan: Dr. Deni Çağlayan GÜMÜŞ (Erişebilirlik Dairesi Başkan V. Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı Engelli ve Yaşlı Hizmetleri Genel Müdürlüğü)

Dergi Adı: Haber Asansörü ( Asansör Sanayicileri Federasyonu İktisadi İşletmesi Yayın Organı)

Makalenin Bulunduğu Sayfa Aralığı : 78-82